Sau khi sinh, người mẹ trải qua rất nhiều thay đổi về cơ thể, tâm trạng, trách nhiệm, thói quen ngủ nghỉ và tất cả những điều này có thể dẫn đến tình trạng Postpartum stress (stress sau sinh). Stress sau sinh không chỉ ảnh hưởng tới tâm trạng mà còn ảnh hưởng tới mặt sinh lý, đặc biệt là tới các hormone liên quan đến việc sản xuất và tiết sữa.

Vai trò các hormone trong việc tiết sữa

Khi nói tới việc cho con bú, hai hormone quan trọng nhất là Prolactin hormone làm sữa được tạo, và Oxytocin hormone giúp đẩy sữa ra. Sau khi sinh, estrogen và progesterone rớt mạnh, thiết lập cho prolactin có thể hoạt động nhiều hơn. Oxytocin được kích thích khi mẹ bế con, bú con, hay da kề da, giúp dòng sữa chảy và mẹ cảm thấy gắn kết với bé.

 Oxytocin được kích thích khi cho con bú

Stress sau sinh ảnh hưởng thế nào?

Khi mẹ bị stress, đặc biệt là stress kéo dài, chồng chất, cơ thể kích hoạt hệ trục HPA, làm tăng sự tiết ra của Cortisol hormone “căng thẳng” và một số hormone khác. 

Ví dụ: 

Nghiên cứu mới cho thấy mẹ có mức stress cao có nồng độ cortisol trong sữa cao hơn và ngược lại, nồng độ prolactin trong sữa có thể thấp hơn.

Một nghiên cứu khác chỉ rõ rằng stress cấp hoặc mạn sau sinh có thể làm rối loạn phản ứng tiết sữa – cụ thể, quá trình “milk ejection” (phát sữa) có thể bị ức chế nếu oxytocin bị ảnh hưởng đặt biệt bởi cảm xúc mẹ lo lắng, mệt mỏi.

Cũng có khía cạnh rất thực tế: khi mẹ quá stress, thiếu ngủ, căng thẳng cảm xúc, có thể dẫn tới việc bú ít hơn, cho con bú không đều hoặc mẹ lo âu, điều này tự nó làm giảm kích thích cơ thể sản xuất sữa vì nguyên tắc “cung – cầu”.

Tóm lại: 

Stress sau sinh ảnh hưởng đến sữa mà mẹ tiết ra – cả về lượng và có thể về chất lượng – thông qua ảnh hưởng tới hormone và hành vi bú.

Dấu hiệu stress sau sinh mà mẹ cần lưu ý

Để nhận biết tình trạng stress sau sinh (từ khóa “Dấu hiệu stress sau sinh”), mẹ nên lưu ý những biểu hiện sau:

• Mẹ thường xuyên lo lắng, căng thẳng, cảm giác choáng ngợp mỗi khi chăm con, không chỉ vài ngày mà kéo dài.
• Mẹ khó ngủ trọn giấc, hoặc ngủ nhưng không thấy thoải mái, thường xuyên tỉnh giấc.
• Mẹ khó tập trung, cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng, mất hứng làm việc,  kể cả những công việc thường ngày.
• Mẹ cảm thấy buồn chán, dễ bật khóc, cảm giác không đủ tốt, có thể xuất hiện rối loạn cảm xúc – đôi khi gắn với tình trạng sau sinh như “baby blues” hoặc nghiêm trọng hơn là trầm cảm sau sinh.
• Mẹ nhận thấy việc cho con bú trở nên khó khăn hơn: bé bú không đều, mẹ có cảm giác sữa ít, hoặc mẹ cảm thấy khó khăn khi sữa xuống hoặc không thoải mái khi bú.
• Mẹ có thể tránh giao tiếp, tự cô lập, không muốn nhờ giúp đỡ – điều này khiến stress tăng hơn.

Dấu hiệu stress sau sinh mà mẹ cần lưu ý

Việc nhận ra dấu hiệu sớm là rất quan trọng bởi vì nếu để kéo dài, điều này có thể ảnh hưởng tới sức khỏe của mẹ, chất lượng cuộc sống của mẹ và bé và quá trình nuôi con bú.

“Mẹ stress có ảnh hưởng đến sữa” và câu hỏi “Mẹ buồn có nên cho con bú?”

Việc mẹ bị stress hoặc buồn sau sinh đặt ra một câu hỏi thường gặp: Mẹ buồn có nên cho con bú? Câu trả lời là có, nếu điều kiện cho phép và mẹ cảm thấy có thể. Nhưng điều quan trọng là mẹ cần được hỗ trợ và chăm sóc để giảm stress, bởi vì việc mẹ khỏe thì việc bú mới tốt.

• Khi mẹ stress, như đã nói, có thể ảnh hưởng đến lượng sữa, hoặc quá trình sữa xuống không thuận lợi – ví dụ oxytocin bị ức chế vì mẹ căng thẳng (lo lắng, không được thư giãn) → khiến mẹ có cảm giác “sữa không xuống”, hoặc bé bú lâu hơn.
• Nghiên cứu cho thấy mẹ bị stress vẫn có thể cho bú hiệu quả, nhưng nếu để stress kéo dài, có thể ảnh hưởng đến thành phần sữa, và thậm chí ảnh hưởng tới bé – vì hormone stress (như cortisol) có thể truyền qua sữa.
• Một nghiên cứu tổng quan cũng chỉ ra rằng việc bú sữa mẹ có thể giúp giảm phản ứng stress của mẹ – tức là cho con bú có thể có lợi cho mẹ về mặt tâm trạng và hormone.

Vì vậy: 

Mẹ buồn vẫn nên cho con bú nếu có thể, nhưng không nên tự chịu đựng một mình khi cảm thấy quá sức. Nếu cảm giác buồn, stress kéo dài, mẹ nên nhờ đến người thân/chuyên gia để hỗ trợ tâm lý, dinh dưỡng và nghỉ ngơi. Mẹ khỏe thì việc bú sẽ thuận lợi hơn.

Cách giảm stress sau sinh khoa học

Dưới đây là các biện pháp đã được khuyến nghị và có bằng chứng hỗ trợ để mẹ giảm stress sau sinh khoa học, phù hợp với từ khóa “Cách giảm stress sau sinh”

Ngủ nghỉ hợp lý và nhờ giúp đỡ

• Mẹ cần được nghỉ ngơi: ngủ trưa khi con ngủ, ngủ đủ và thay phiên nhau với người hỗ trợ nếu có. Thiếu ngủ làm tăng cortisol và tăng stress.
• Nhờ chồng/ người thân hỗ trợ việc nhà, chăm con, ít nhất 1-2 giờ mỗi ngày mẹ được “nghỉ ngơi thực sự”.
• Nếu có thể, bố hoặc người hỗ trợ nên giúp mẹ khoảng thời gian “không phải làm gì” chỉ thư giãn, ngồi yên, hít thở sâu.

Mẹ cần được nghỉ ngơi hợp lý

Thiết lập môi trường cho bú thư giãn

Theo nguồn thông tin: khi mẹ ngồi bú trong môi trường thoải mái, ghế êm, ánh sáng dịu, nhạc nhẹ, sẽ giúp mẹ thư giãn và dòng sữa xuống tốt hơn.

• Mẹ có thể thực hành vài phút hít thở sâu, kéo vai, lắc nhẹ chân trước mỗi lần bú hoặc vắt.
• Da kề da với bé, bắt đầu bú sớm sau sinh → giúp oxytocin tăng, giúp mẹ và bé gắn kết.
• Nếu mẹ cảm thấy lo lắng hoặc đau, nên gọi tư vấn chuyên viên bú.

Tập “mindfulness” và kỹ thuật thư giãn

• Cố gắng dành vài phút mỗi ngày (nếu có thể) để ngồi yên, hít thở sâu, tập trung vào cảm giác hiện tại: bé đang bú, bạn cảm nhận da bé, mùi bé, nhịp thở bé. Đây là kỹ thuật “mindful breastfeeding”.
• Có thể nghe nhạc thư giãn, hoặc sử dụng ứng dụng thiền nhẹ.
• Khi cảm thấy căng thẳng: đầu quay nhẹ, vai thả lỏng, cánh tay và bàn chân lắc nhẹ để giải phóng sự căng cơ bắp.

Chế độ ăn uống, vận động 

• Uống đủ nước: khi cho bú, mẹ cần nhiều nước hơn. Thiếu nước cũng là stress cho cơ thể.
• Ăn đủ bữa, đặc biệt là những thực phẩm giàu protein, rau xanh, trái cây, giảm đường tinh chế và cafein khi có thể. Cơ thể khỏe sẽ có khả năng chịu đựng stress tốt hơn.
• Tập vận động nhẹ: đi bộ với bé, yoga nhẹ nhàng dành cho mẹ sau sinh (chỉ khi bác sĩ cho phép). Vận động giúp giải phóng hormone “hạnh phúc” và giảm cortisol.
• Tránh hoặc giảm rượu, thuốc lá (nếu có) vì chúng tăng stress cho cơ thể và ảnh hưởng tới việc tiết sữa.

Kết nối xã hội và tìm hỗ trợ chuyên nghiệp

• Mẹ nên chia sẻ cảm xúc với chồng, người thân, bạn bè, việc tâm sự, được lắng nghe giúp giảm gánh nặng stress.
• Tham gia nhóm mẹ và bé, hoặc nhóm hỗ trợ cho mẹ cho con bú, cảm giác bạn không cô đơn là rất quan trọng.
• Nếu mẹ có dấu hiệu trầm cảm sau sinh (buồn kéo dài hơn 2 tuần, không ăn ngủ, có ý nghĩ tiêu cực) nên gặp bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Việc điều trị sớm giúp mẹ nhanh khỏe lại, và việc bú con sẽ thuận lợi hơn.

Tóm lại, stress sau sinh là một vấn đề không thể xem nhẹ, nó ảnh hưởng đến tâm trạng, sức khỏe và đặc biệt là đến hormon như prolactin, oxytocin, cortisol, từ đó ảnh hưởng đến việc mẹ stress có ảnh hưởng đến sữa, việc mẹ buồn có nên cho con bú. Khuyến cáo là: mẹ buồn vẫn nên cho con bú nếu có thể, nhưng hãy chăm sóc bản thân, giảm stress bằng các cách khoa học như ngủ đủ, thư giãn, vận động nhẹ, ăn uống lành mạnh, tìm hỗ trợ khi cần. Khi mẹ khỏe – việc cho con bú sẽ dễ dàng hơn, sữa về tốt hơn, và bé sẽ được nuôi dưỡng khỏe mạnh hơn.